به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در این روزها که شاهد تاخت‌و‌تاز کرونا هستیم و هر‌چند روز یک‌بار، رکورد تازه‌ای از فوتی‌ها غمی عمیق‌تر به جانمان می‌نشاند، موضوع "واکسیناسیون" اهمیت بیشتری در افکار عمومی می‌یابد؛ مسئله‌ای که برخی واکنش‌ها را برانگیخته است.
ادبیاتی که این روزها از طرف رسانه‌های غربی در حال ترویج است، این است که که مقصر اصلی این اوج‌گیری، سیاستی‌ست که از همان روزهای اول رهبر معظم انقلاب، در تاریخ 19 دی ماه99 مشخص کردند: "واردات واکسن آمریکایی و انگلیسی ممنوع است." در‌واقع آنها ممنوعیت واردات از این دو کشور را به شکلی بازتاب می‌کنند گویی واردات واکسن کرونا به طور کل ممنوع است و در حال حاضر این آمار بالای فوتی به‌خاطر همین سیاست است. این تفکر در داخل نیز توسط برخی افراد با هشتگ #Sos-Iran و #Help-Iran تکرار می‌‌شد.
ممنوعیت برای برند واکسن یا کشور تولید‌کننده؟
رهبری بعد از ممنوعیت واردات واکسن از آمریکا و انگلیس، در همان سخنرانی به صراحت اعلام کردند: "البتّه از جاهای دیگر اگر بخواهند واکسن تهیّه کنند -که جای مطمئنّی باشد- هیچ اشکالی ندارد". این همان بخشی‌ست که در رسانه‌های غربی زیاد به آن پرداخته نمی‌شود. به گفتۀ مشرق‌نیوز، کیانوش جهانپور صراحتاً اعلام کرده ممنوعیت برای ورود واکسن برند آمریکایی از کشور ثالث هیچ‌گاه وجود نداشته و ندارد. مطلبی که مشخص می‌کند منع واردات برای برند نبوده؛ بلکه مربوط به کشور تولید‌کننده است.
تأخیر در واکسیناسیون
مطلب بعدی این است که به دلیل این بحران همه‌گیر در سطح جهان، ارسال محموله‌های واکسن به سایر کشور‌ها نه‌تنها با تأخیر همراه است، بلکه به همان مقدار دوزی هم که باید فرستاده می‌شده نیست؛ برای مثال به گزارش اعتمادآنلاین تا اوایل تیر، چین از 10 میلیون واکسن تنها حدود 2 میلیون و 650 هزار واحد، روسیه از تعهد اولیه 2 میلیون دوز، حدود 920 هزار دوز، هند از دو میلیون دوز، حدود 125 هزار واحد و کوواکس از 16 میلیون و 800 هزار واحد، تنها دو میلیون و 100 هزار دوز را به دست ایران رساندند.
علاوه بر آن یکی از دلایل تأخیر در روند واکسیناسیون ایران نسبت به سایر کشور‌ها این است که ایران نمی‌خواست مردمش را به خطر بیندازدتا آنها را در فاز آزمایشی واکسن کشور‌های دیگر شرکت دهد و طبعا این موضوع باعث شد دیر‌تر واکسن دریافت کند.
آمریکا راه را باز کرده بود؟
از این حرف‌ها که بگذریم، برخی رسانه‌ها به نحوی مسئله را نشان می‌دهند گویی آمریکا و انگلیس آماده ارسال واکسن هستند و این ایران است که از دریافت آنها ممانعت می‌کند!
بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد قضیه اینطور نیست. آماری که سایت بلومبرگ منتشر می‌کند، حاکی از این است آمریکا تا اواخر اردیبهشت ماه تقریباً هیچ واکسنی را صادر نکرده. این کشور حتی چند ده میلیون واکسن آسترازنکا را هم احتکار کرده بود. بعد‌ها به دلیل اینکه این مسئله با انتقاداتی مواجه شد و از طرفی این واکسن در آمریکا مجوز تزریق نگرفته بود، بخشی از آن را صادر کردند(5). داگ فورد، فرماندۀ انتاریو(پرجمعیت‌ترین استان کانادا) در این رابطه اظهار داشت: "من فکر می کردم با تغییر ریاست جمهوری ایالات متحده، کمی تغییرات در دولت ایجاد می‌شود، اما رویۀ قبل در جریان است و آنها فقط به فکر خودشان هستند".
وال استریت ژورنال در 12 مه (22 اردیبهشت) می‌نویسد: "بایدن به‌خاطر فشار‌های جهانی موافقت کرد فایزر، مدرنا و J&J به سایر کشور‌ها صادر شود". البته این مقدار تنها 20 میلیون دوز بوده که آن هم به کشور‌هایی مثل کانادا و مکزیک صادر شد.
این رفتار آمریکا دربارۀ ایران طبعا با شدت و حدت بیشتری وجود دارد.
واشنگتن‌پست در فروردین ماه گزارشی می‌نویسد و در آن اشاره می‌کند تحریم‌های وسیعی که آمریکا علیه نظام بانکی و صادرات نفت ایران وضع کرده، باعث ایجاد مشکلات زیادی جهت تأمین مواد اولیه و اقلام ضروری از جمله دارو و تجهیزات برای تهران شده است.
این گزارش همچنین اضافه می‌کند درست است که مقام‌های دولت آمریکا گفته‌اند که کالا‌های دارویی و غذایی شامل تحریم نمی‌شود، اما در عمل به‌دلیل تحریم‌هایی که به‌خاطر تعامل با بانک‌های ایران وضع می‌شود، طرف غربی از ارتباط با ایران عقب می‌کشد.
البته این تحریم دارویی اتفاق تازه‌ای نیست؛ بلکه از اردیبهشت 97 آغاز شده و تا آذر سال 98 که وزارت خزانه‌داری آمریکا در اطلاعیه‌ای دربارۀ تحریم‌های تازه‌وضع‌شده به صراحت اعتراف کردک این تحریم مانع از ارسال دارو به ایران می‌شود، ادامه داشته و دارد.
روزنامۀ جوان در دی ماه 98 می‌نویسد: "شرکت‌هایی که با ایران کار می‌کردند، در عمل، تهدید شدند؛ اگر با ایران کار کنند دیگر نمی‌توانند به اتحادیه اروپا یا امریکا دارو بدهند" و این عمل منجر به "مرگ تدریجی 1000 بیمار تحریمی" شد.
حال باید پرسید کشوری که تا این حد جرم و جنایت را علیه ایران پیش گرفته و تحریم‌های مختلفی را به آن تحمیل کرده، به چه دلیل عقل‌پسندی باید از او واکسن خرید؟
غلامرضا انصاری، از اعضای تیم مذاکره‌کننده برای واردات واکسن، در گفتگو با همشهری‌آنلاین اظهار می‌دارد که ایران مذاکرۀ زیادی با کرۀ جنوبی، ژاپن و سوئیس داشته است. این کشور‌ها می‌گفتند برای انتقال پول باید از دولت آمریکا اجازه بگیرند. آمریکا حتی اجازۀ واردات دارو و تجهیزات پزشکی را به ایران نداد.
البته بعد‌ها آمریکا اعلام کرد به ژاپن و کره اجازه جا‌به‌جایی محدود منابع بلوکه‌شدۀ ایران را می‌دهد.
کوواکس هم؟
حتی ساز‌و‌کار کوواکس که یک برنامۀ جهانی برای "توزیع عادلانۀ" واکسن در سرتاسر جهان است، نتوانسته واکسن‌ها را طور عادلانه‌ای توزیع کند؛ به طوری که خبرگزاری بلومبرگ می‌نویسد: "واکسن‌ها درکشور‌هایی با بالاترین درآمد بیش از 30 بار سریع‌تر از کشور‌هایی با پایین‌ترین درآمد توزیع شده است." علاوه بر آن تا قبل از اسفند 99، درحالی کشور‌های آفریقایی یک محموله واکسن دریافت کرده بودند که آمریکا تا آن زمان 105.8 دوز واکسن به ازای هر 100 نفر به مردمش تزریق کرده بود.
از ایران چه خبر؟
البته ایران هم منتظر ننشست و به دلیل این مشکلات، همزمان با پیگیری برای واردات واکسن، خودش در داخل نیز برای تولید واکسن دست به عمل زد. همچنین با کوبا و روسیه وارد تولید مشترک واکسن شد.
27 ام آذر ماه بود که کلنگ سایت برکت خورد و در نهایت تا 24 خرداد سال بعد، مجوز اضطراری مصرف واکسن از سمت سازمان بهداشت و دارو صادر شد و در بازار عمومی توزیع گردید.
از برکات برکت!
جالب توجه است که بعد از تولید واکسن داخلی، آمریکا سیاست خود را شکست‌خورده دید و به ناچار از فشار‌های خارجی کاست و در تاریخ 27 خرداد، یعنی سه روز بعد از دریافت مجوز واکسن برکت، تحریم صادرات واکسن به ایران را لغو کرد.
ستاد حقوق بشر در واکنش به این معافیت در توییتی می‌نویسد: «8200 ایرانی قربانی کرونا شدند و اکنون آمریکا 16 ماه پس از شیوع این ویروس منحوس و ساخت واکسن ایرانی برای مبادلات کرونایی معافیت صادر می‌کند!»
کسانی که از این رفتار آمریکا تعجب می‌کنند، باید بدانند این عقب‌نشینی در برجام هم تکرار شده بود. در حالی که جو بایدن اعلام کرده بود "برای بازگشت به برجام عجله‌ای ندارد"، تنها چند روز بعد از امضا‌شدن تفاهم‌نامۀ چین، رقیب تجاری آمریکا، توسط ایران؛ آمریکا اعلام کرد حاضر است بدون پیش‌شرط وارد مذاکرات غیر‌مستقیم با ایران شود!
رهبر معظم انقلاب نیز دربارۀ این معافیت اینطور گفتند: "خوشبختانه با تولید واکسن در داخل، مسیر واردات خارجی آن نیز هموار شد، در حالی که تا قبل از آن با وجود پرداخت بهای واکسن، فروشندگان خارجی بدعهدی می کردند." (پیام تلویزیونی رهبر انقلاب، 20/5/00)
این همان سیاستی ست که رهبر معظم انقلاب در حوزه‌های دیگر نیز روی آن تأکید می‌کنند: "علاج مشکل ما با دشمنان قوی‌پنجۀ بی‌رحمِ بین‌المللی، این است که باید قوی بشویم."(در دیدار اقشار مختلف مردم 16/11/98)
واکسن ایرانی به قدری مورد توجه قرار گرفت که مجلۀ "نیچر"، یکی از معتبر‌ترین مجلات علمی دنیا، یک قسمت از مطالب خود را به واکسن ایرانی اختصاص داده و با مدیر گروه ویروس‌شناسی مؤسسۀ پاستور به گفتگو پرداخت.
50 میلیون دوز برکت چه شد؟
البته باید اشاره کرد در این بین، بدقولی و خلف وعده‌هایی از سمت برخی مسئولین صورت گرفت؛ برای مثال رئیس ستاد اجرایی فرمان امام در 5 اردیبهشت 1400، وعدۀ تولید (و نه تحویل) 50 میلیون دوز تا پایان شهریور ماه را داد و در دفعات بعدی نیز بر اجرا شدن این وعده تأکید کرد. وی بعد‌ها دربارۀ این وعده گفت: "اگر نتوانیم این وعده را عملی کنیم، حتما به مردم دلایل عدم توفیق یا تاخیر را خواهیم گفت." در حال حاضر نیز بعید به نظر می‌رسد که این وعده بتواند تحقق یابد.
از توضیحات او و سایر کارشناسان، دو دلیل را می‌توان برای محقق‌نشدن این وعده برشمرد:
در وهلۀ اول مجوز مصرف واکسن حدود یک ماه دیر‌تر صادر شد و او با توجه به اینکه قرار است مجوز در اردیبهشت ماه صادر شود این وعده را داده؛
و در وهلۀ بعدی خیلی از قطعاتی که فکر می‌کردند می‌توانند وارد کنند، به دلیل تحریم نتوانستند به موقع آنها را برسانند.
البته در کنار این مسئله، ادعا‌های ضد‌و‌نقیض و پراکندۀ مسئولین برای توضیح این دیر‌کرد و نبود یک روایت واحد از روند واکسیناسیون و مشکلاتی که در این مسیر پیش آمده است، اوضاع را پیچیده‌تر هم می‌کند. گرچه نمی‌توان منکر تلاش‌های مکرر مسئولین برای واردات تجهیزات جهت ساخت واکسن، تلاش برای راه‌اندازی فاز دوم و سوم خط تولید واکسن برکت، مذاکره‌های پی درپی برای واردات واکسن خریداری‌شده و... شد، اما انتظار می‌رفت آنها دو موضوع را در وعده‌های خود رعایت می‌کردند:
1) اول اینکه وعده‌هایی نمی‌دادند که عملا غیرقابل تحقق بوده یا احتمال تحقق‌پذیری آنها کم است، زیرا زمانی که این وعده‌ها عملی نمی‌شوند، مردم دلسرد شده و نسبت به صداقت و تعهد مسئولین دچار تردید می‌شوند.
2) در صورتی هم که با وجود تمام پیگیری‌ها و تلاش‌های لازم نتوانستند وعده‌ای را عملی کنند، صادقانه با مردم صحبت می‌کردند، شرایط را توضیح می‌دادند و از آنها عذرخواهی می‌کردند.
کسانی که از تحریم‌های آمریکا آگاه‌اند و می‌دانند مسیر واردات واکسن یا تجهیزات تولید آن مسیر سختی خواهد بود، چرا باید این‌چنین وعدۀ سفت و سختی دهند که مردم به آن دلگرم شوند؟ آیا نمی‌توانند کمی از قطعیت وعدۀ خود بکاهند و به مردم بگویند اگر این موانع و مشکلات به ما اجازه دهد، تلاش می‌کنیم تولید واکسن خود را به این عدد برسانیم؟ آیا نمی‌دانند با عملی‌نشدن وعده‌شان، اعتماد و اطمینان مردم به مسئولین را چگونه متزلزل می‌کنند؟
در نهایت با وجود تمام کار‌شکنی‌ها، موانع، تحریم‌ها و ...، این ایران است که توانست خود را قوی‌تر از قبل کند و با توکل به خداوند و دانش بومی، برای نظام سلامتش گام مهمی بردارد.
از مردم انتظار می‌رود که در این شرایط پروتکل‌ها را بیشتر رعایت کنند. از مسئولین نیز انتظار می‌رود در مسائل دیگر هم به توان داخلی اتکای بیشتری داشته باشند و نهایت تلاش خود را برای خارج شدن از این وضعیت بکنند.
گزارش از هانیه سلحشور-مسئول واحد خواهران دانشکده اقتصاد انجمن اسلامی دانشجویان مستقل
